Accede!
Ideeën en bemoedigingen voor gewonde helpers verbonden met een heelmakende God

Communiceren vanuit verbondenheid

André H. Roosma
updated: 2009-06-22
Een (iets verkorte) versie van dit artikel is gepubliceerd in de april 2005 editie van het tijdschrift Promise van de gelijknamige stichting.

We hebben als mensen verbondenheid nodig. Ons verlangen naar verbondenheid past bij ons geschapen zijn naar Gods beeld. In andere artikelen ga ik hierop uitgebreid in.
Om goede verbondenheid met God en anderen in stand te houden; dat wil zeggen om goed in verbondenheid met anderen te kunnen leven, is goede communicatie nodig. Het is niet vanzelfsprekend dat we goed kunnen communiceren. In veel gezinnen wordt dit niet of nauwelijks aangeleerd. Daarom hier enkele aanwijzingen om verder zelf, of in groepsverband, mee te kunnen oefenen.

In onze communicatie maakt het heel veel uit als we uitgaan van verbondenheid, of van de wil ons met de ander te verbinden. Dat is heel wat anders dan een uitwisseling van woorden die eigenlijk tot doel hebben, de ander op een afstand te houden. Vandaar de titel van dit stuk: communiceren vanuit verbondenheid. Zulke communicatie geeft inhoud aan onze verbondenheid met de ander, en versterkt deze ook weer. Het is heerlijk als onze verbondenheid en communicatie elkaar zo gaan versterken en we tot steeds meer verbondenheid en steeds betere communicatie komen.

Twee drijfveren in ons

In de artikelen over Ons hoogste levensdoel: Intieme verbondenheid met God en Gezinsleven en persoonlijkheids­ontwikkeling gaf ik al duidelijk aan hoe we geschapen zijn voor verbondenheid. We hebben in ons een sterke drang om ons met anderen te verbinden. Dit is gerelateerd aan wat de ontwikkelingspsycholoog John Bowlby het hechtings- of verbondenheidsmechanisme noemde.
We hebben echter allemaal in meer of mindere mate ook teleurstellende ervaringen die zeggen dat je met anderen verbinden in kan houden dat je emotioneel gezien (en soms ook fysiek) pijn ervaart. Op basis van dit laatste én op basis van onze (of de ons aangeprate) hang naar autonomie zijn er ook afstotende krachten in ons actief. Krachten die ons leiden naar vormen van niet-verbonden-zijn, wat ik wel samenvat met de term 'onverbondenheid'.

De oorsprong van onverbondenheid

Laten we eerst eens kijken naar de oorsprong van deze onverbondenheid. Hoe kwam onverbondenheid in deze wereld binnen? We lezen daarover in de eerste hoofdstukken van het eerste Bijbelboek. De mens werd verzocht door de tegenstander, die daarvoor een reptiel gebruikte, om God te wantrouwen:

„De slang nu was het listigste van alle dieren van het veld, die de Here God gemaakt had; en zij zei tot de vrouw: God heeft zeker wel gezegd: U zult niet eten van enige boom in de hof? ... U zult geenszins sterven, maar God weet, dat ten dage, dat u daarvan eet, uw ogen geopend zullen worden, en u als God zult zijn, kennende goed en kwaad. En de vrouw zag, dat de boom goed was om van te eten, en dat hij een lust was voor de ogen, ja, dat de boom begeerlijk was om daardoor verstandig te worden, en zij nam van zijn vrucht en at, en zij gaf ook haar man, die bij haar was, en hij at.”
Genesis 3: 1, 4-6

In dit gedeelte vallen twee dingen op:
Ten eerste: De mens gaf toe aan wantrouwen jegens God.
Ten tweede: De mens wilde zelf 'als God' zijn; het beeld daarbij was: autonoom en onafhankelijk.

Deze fundamentele onverbondenheid van Genesis 3 – in mijn ogen is dit de 'oerzonde' die van generatie op generatie is doorgegeven – is de aanleiding tot de meeste problemen en trauma's in al onze relaties. Het is dus zinnig, hier nadere aandacht aan te besteden – en dan vooral aan hoe we de onverbondenheid kunnen vermijden en kunnen groeien in verbondenheids-vaardigheden en vertrouwen.

De strijd in ons

Binnenin ons is sinds Genesis 3 een strijd gaande tussen:

een strijd om de macht
met daarbij: afstand, onafhankelijkheid, autonomie, beheersing, wantrouwen, zelfbescherming, dominantie, manipulatie
“ik”
versus een verlangen naar intimiteit
met daarbij: nabijheid, samenzijn, liefde, vertrouwen, overgave, afhankelijkheid, kwetsbaar kunnen zijn bij elkaar
“wij”
deze keuze wordt ons aangereikt door de tegenstander (de duivel), die erop uit is om verdeeldheid te veroorzaken en Gods mooie ontwerp kapot te maken   deze keuze wordt ons aangereikt door God zelf, Die Zichzelf kwetsbaar maakte en het beste met ons voor heeft (zie bijv. Jeremia 29:11) - om ons een hoopvolle toekomst te geven

In sommige gezinnen ligt dit evenwicht ver naar links (met weinig opbouw van basisveiligheid en –vertrouwen en met vaak vóórkomen van diverse vormen van misbruik), in andere meer naar rechts. We kunnen er echter altijd voor kiezen om naar rechts te bewegen – ook als we in de linker situatie zijn opgegroeid! Niet onze positie bepaalt onze waardigheid maar onze beweging naar rechts. We kunnen hier zelf aan bijdragen door onze gedachten en emoties te voeden met verhalen (denk aan de boeken die we lezen, tv-programma's waar we naar kijken, etc.) die positief spreken over de keuze vóór verbondenheid en relatie en tégen wantrouwen, machtsstreven e.d.

'Afhankelijk' en 'onafhankelijk' worden in onze westerse maatschappij nogal eens zó tegenover elkaar geplaatst dat 'onafhankelijk' de meest gewenste optie lijkt. Van de ontwikkelingspsycholoog John Bowlby heb ik echter geleerd dat de tegenstelling 'afhankelijk versus onafhankelijk' een oneigenlijke tegenstelling is. Door ons te focussen op 'verbondenheid' kan 'afhankelijk' namelijk ook worden tot: 'verbondenheids-vaardig' en 'onafhankelijk' tot 'onverbonden, uit onmacht om goede verbondenheid aan te gaan'. 'Verbondenheid' is zo een begrip dat ons dichter bij het doel van ons mens-zijn brengt.

Genade

In het omgaan met elkaar als feilbare en verschillende mensen, is het belangrijk om het begrip genade als 'Leitmotiv' voor ogen te houden. Het leven vanuit genade voor onszelf en de ander geeft ons wederzijds ruimte om fouten te maken en verschillend te zijn. We mogen onze 'zelf­beschermings­mechanismen' meer en meer opgeven – de muurtjes waarachter we onszelf verborgen en vanwaar we onze giftige projectielen op de ander afvuurden. Dit kan door ons te richten op de veiligheid die we genieten in Gods nabijheid (zie het basis-artikel over verbondenheid met God en elkaar). Op die manier kunnen we steeds meer groeien in het 'leven in verbondenheid'; met ruimte voor de onvolmaaktheid van onszelf én van de ander.
Wat ook helpt, is wat ik noem: depolarisatie; afscheid nemen van zwart/wit denken en vooroordelen. En -hierbij aansluitend- ook het opgeven om 'alles tegelijk' te willen, of 'alles in één menselijke persoon'. Vertrouwend op God kunnen we van Hem verwachten dat Hij ons via verschillende mensen geeft wat we nodig hebben. Dit voorkomt dat we een te grote claim op één vriend/vriendin of partner leggen.
Van Téo van der Weele leerde ik dat de realiteit vaak inhoudt dat we een 'stereo-gevoel' ervaren. Dat houdt in: twee gevoelens die er tegelijk zijn – bijvoorbeeld: er is pijn of verdriet én er is blijdschap of tevredenheid of iets dergelijks. Het ene sluit het andere niet uit.
Ook helpt het om niet de ander als 'het probleem' te zien in conflictsituaties (dit sluit aan bij het concept van 'externalisatie' van het probleem, uit Narratieve Therapie – ik kom hier nog uitgebreider op terug; zie bijv. het artikel van Frank Baird). Zó komt er ruimte voor groei en verandering.

De rol van boosheid en confrontatie in relaties

Vaak hebben we de ervaring dat boosheid negatief, vernietigend is, en dergelijke. Het past dan niet in een context van liefde, zorg en afhankelijkheid. Dat boosheid en confrontatie positief ingebed kunnen zijn in liefde en zorg, is vaak nieuw voor ons. Een voorbeeld om dit duidelijk te maken:

Ik moet denken aan die vrouw die me eens vertelde dat ze er heel erg mee zat dat ze de avond ervoor zo ontzettend kwaad was geweest op haar broer, terwijl dat juist de broer was op wie ze erg gesteld was. Ik vroeg wat de aanleiding was geweest voor haar boosheid. Het bleek dat haar broer in een bepaalde situatie zijn eigen leven in gevaar had gebracht. Ze was dus boos op haar broer uit zorg voor zijn leven. Ze wilde haar geliefde broer niet kwijt en ze wilde niet dat hem iets overkwam; ze wilde alleen het beste voor hem. Die liefde in haar hart had haar in opstand laten komen toen zijn leven gevaar liep. Toen ze dat zag, kon ze haar broer opbellen, de situatie in dit licht bespreken en konden ze samen opnieuw genieten van hoeveel ze om elkaar gaven.

Een ander aspect van boosheid in relaties is dat we mogen leren een ander schuldig te stellen zonder onmiddelijke veroordeling. Er zijn situaties waarin we falen. Maar als we zien hoeveel God ons vergeven heeft, kunnen we elkaar de ruimte geven om feilbaar te zijn. Dit sluit aan bij wat ik in de vorige alinea al zei.

Win-win bereiken

Nog een stap verder gaat wat ik van David Augsburger leerde1.

Velen van ons hebben geleerd dat er in conflictsituaties maar twee opties zijn (zie schema 1): ofwel toegeeflijk zijn ('jouw zin') ofwel eisend ('mijn zin')
Schema 1. 'Jouw zin' of 'Mijn zin'
We kiezen ervoor om de relatie te behouden, veelal uit angst voor verlating, en geven daarbij onze doelen op (links), óf we stáán op wat we willen bereiken en offeren de relatie en de ander daar desnoods voor op (rechts). In beide gevallen is er vaak sprake van verlies. Het is hier dus: óf/óf; óf we offeren onze doelen op aan de relatie, óf de relatie aan onze doelen; we geloven eigenlijk niet in: én/én.

We vinden het al heel wat als we door wat onderhandeling en/of manipulatie een 'gulden middenweg' hebben weten te bereiken ('ik zal je halverwege tegemoet komen'; dus zoiets als: half/half) – zie schema 2.
Schema 2. 'Jouw zin' of 'Mijn zin' of 'half/half'

'Het huwelijk (hier als voorbeeld) is een kwestie van geven en nemen' zeggen we er dan bij. Soms is dit echt zo, soms heb ik 't idee dat het niet meer is dan een vrome opmerking.

In elk van deze opties is er sprake van verlies. Ook de partner die zijn of haar zin krijgt, ervaart dat de prijs hiervoor relationeel gezien (te) hoog is geweest. In een aantal gevallen komen de twee extreme situaties neer op hetzelfde als de situatie onderaan in schema 3, waar één of beide partners weglopen uit de situatie: er zijn alleen maar verliezers.
Schema 3. Vaak is weglopen verlies voor beiden

Augsburger wijst een weg naar de situatie waarin beide partners winnen – in relationeel opzicht én in het bereiken van doelen (dus de én/én situatie). We moeten ons daartoe realiseren dat er geen tegenstelling is tussen assertiviteit enerzijds en relatiegerichtheid of gerichtheid op bevestiging van de ander anderzijds. Er zijn dus geen twee opties (assertief maar niet relatiegericht óf relatiegericht maar niet assertief), maar vier om uit te kiezen (elke combinatie van al dan niet relatiegericht en al dan niet assertief). We kunnen dus zowel assertief zijn over onze doelen als gericht op bevestiging van de ander – zie schema 4. Dit vraagt dat we ons kwetsbaar opstellen en goed naar elkaar leren luisteren. Menselijk gesproken is dit heel moeilijk. Maar in Jezus is deze oplossing ons dichtbij gebracht. Hij is in ons (als we Hem toegelaten hebben – vgl. Openbaringen 3:20). Een win-win situatie is dan vaak wél haalbaar. Hiermee bedoelen we een situatie waarin beide partners dichter naar elkaar toegroeien (relationeel sterk) én door met elkaar over hun doelen te spreken, ook wegen vinden waarin beiden bevrediging kunnen vinden.
Schema 4. Win-win zoeken in je relatie
In het bovenste vak is zowel onze relatie-gerichtheid (bevestiging), als onze doelgerichtheid (assertiviteit) groot, links alleen de relatie-gerichtheid, rechts alleen de doelgerichtheid en onderaan zijn beide laag.

Wat Augsburger zegt, sluit aan bij het voorbeeld van die vrouw van hierboven, die boos was op haar broer. Ik heb u nog niet de details van haar telefoongesprek met haar broer verteld. Het kwam erop neer dat de broer onder de indruk raakte van haar liefde voor hem en haar zorg voor zijn welzijn. Ook was hij getroffen door de zorgzame manier waarop zij hem confronteerde met de levensbedreigende gevolgen die zijn handelwijze zou kunnen hebben. Als gevolg hiervan paste hij zijn handelwijze aan, zodat zij minder zorgen had. Voor beiden werd dit zodoende een heel positieve ervaring van verbondenheid. Hun wederzijdse liefde groeide erdoor.

Om dit goed te doen, zegt Augsburger – en ik zie dit bevestigd in de praktijk – mogen we leren te spreken in de vorm van 'ik-boodschappen'. Bijvoorbeeld (in het geval van de vrouw uit het voorbeeld tegenover haar broer): “ik ben zo bang dat je op die manier je leven verliest, en ik zou dat voor jou én voor mezelf heel erg vinden” of, in geval de ander iets doet of zegt waar je emotioneel moeite mee hebt: “ik heb er moeite mee als....” (in plaats van: “jij moet niet altijd zo....”) of, als wat de ander doet of zegt je 't idee geeft dat hij/zij je verwerpt: “Het is vast niet wat je wilt, want ik weet dat je van me houdt, maar ik voel me verworpen als ik dat hoor” (in plaats van bijv: “jij geeft ook niks om me!”).

Nogmaals: om ons z&ó kwetsbaar op te kunnen stellen, hebben we eerst de veiligheid nodig die alleen God ons kan geven. En we hebben het nodig dat we ook elkaar hebben leren vertrouwen en ons veilig kunnen voelen bij elkaar - op basis van de ervaring die we met elkaar opbouwen. Dit vereist dat we ons best doen, gesterkt door de werking van Gods Geest in ons, om betrouwbaar te zijn voor de ander.
Dit is een heel proces. Het is echter zeer de moeite waard om zó wég te komen uit bedekte vormen van manipulatie, machtsdenken, wantrouwen, e.d. en te groeien naar liefde en zorg, bevestiging van elkaar, en vertrouwen.

Jezus: Hij is ons voorbeeld én Hij werkt het uit in ons

In de Evangeliën lezen we uitgebreid over hoe Jezus communiceerde met mensen. Wat we daar tegenkomen is in feite een enorme flexibiliteit. Vaak streefde Hij naar de win-win positie zoals hierboven geïllustreerd. In andere gevallen richtte Hij Zich volledig op de relatie of op wat Hij voor de ander kon betekenen – denk alleen al aan hoe Hij Zich als een lam ter slachting liet leiden, zonder Zich te verdedigen. Er waren echter ook situaties waarin het doel voor Hem erg belangrijk was – zoals toen Hij de geldwisselaars en offerdieren-handelaren uit de tempel joeg. Zijn doel: de tempel als een heilig huis van God te bewaren, ging duidelijk vóór Zijn mededogen met de financiële positie van die handelaren.

Wat me in het bijzonder opvalt in Jezus' communicatie, is dat Hij het niet schuwt om Zich 'afhankelijk' op te stellen. Neem Zijn ongebruikelijke ontmoeting met de Samaritaanse vrouw uit Johannes 3. Hij opent het ongebruikelijke gesprek (een gesprek tussen een man en een vrouw was niet gebruikelijk en tussen een Jood en een Samaritaan al helemaal niet) door haar wat water te vragen. Hier komt Zijn kwetsbaarheid als mens sterk naar voren: Hij was moe en had gewoon erge dorst. Hij stond toe dat zij daarin wat voor Hem betekende. Daarmee gaf Hij haar waardigheid. Maar ook in Zijn God-zijn stelt Hij Zich afhankelijk op, want even verder zegt Hij dat God aanbidders zoekt. Met andere woorden: God zoekt mensen die met ontzag naar Hem opzien. Ook daarin, zegt Hij in feite, kun je veel voor Mij en de hemelse Vader betekenen. Wat een waardigheid gaf Hij deze vrouw - die als onwaardig bekend stond - daarmee!

We mogen deze verhalen uit de Evangeliën tot ons nemen en Jezus' stijl van omgaan met anderen onszelf ten voorbeeld stellen. Maar er is méér. Hij heeft ook gezegd dat Hij het in ons wil uitwerken (Filip.2:13; zie ook Filip.4:13; Galaten 2:20; Romeinen 6:4-8; 8:1-4; Efeze 3:17). Dagelijks kunnen we Hem vragen om ons wijsheid te geven, ruimte voor anderen en creativiteit. We mogen onze zorgen – bijvoorbeeld of die ander ons niet met zijn of haar woorden uit het veld zal slaan – ook met Hem delen. Dan staan we sterker als die ander weer die krachtige 'taal' gebruikt.

Er zijn hiernaast ook praktische cursussen waar we bijv. beter kunnen leren luisteren of waar we onze eigen 'ruggengraat' kunnen versterken. Ook die staan niet los van Gods leiding en hulp in ons leven, als we hier biddend en open naar God toe mee om gaan.

Verschillen: reden tot ergernis of ...?

In 1998 had ik als relatieve nieuweling het voorrecht om Gefke Koelbloed, destijds een ervaren hulpverleenster uit Soest, te interviewen. Eén van mijn vragen was: 'erger je je wel eens, en zo ja, waaraan?' Haar antwoord zal ik niet snel vergeten. Zeer adrem reageerde ze met een citaat uit Prediker (7:9), dat ergernis huist in de boezem van de dwaas. Ze zei: „als ik me erger, wie is hier dan de dwaas? IK!”
Maar wat dan wél te doen als een ander dingen doet die je niet verwachtte en die vervelend voor je zijn, ingaan tegen jouw normen of iets dergelijks? Ook daarop had ze een eenvoudig antwoord: nieuwsgierigheid en verwondering. Door ons te verwonderen, gaan we vragen stellen, bijvoorbeeld: 'hoe zou het komen dat die ander tot deze handelwijze komt?' Zó kan verwondering ons helpen meer inzicht te krijgen en begrip te gaan opbrengen voor die ander die zo anders is. In de tussenliggende jaren heb ik vaak aan haar advies gedacht, en bevonden dat het inderdaad werkt. Het sluit aan bij het credo van Jesaja, dat ik me ook een beetje eigen heb gemaakt: U, God, hebt me leren spreken zoals leerlingen doen (dat is: veel vragen stellend; vgl. Jesaja 50:4).

Ben ik er al, of ben ik onderweg?

Als ik van mezelf het idee heb, dat ik 'er ben'; dat ik het op dat vlak gemaakt heb, houd ik daar op met leren en groeien. Ik sta dan niet meer open voor wat een ander me aanreikt. Als ik echter mezelf zie als 'onderweg' (zie Filip.3:13), dan sta ik er meer voor open hoe die ander, of God door die ander, mijn koers ten goede kan bijsturen. Het andere in de ander is dan minder snel een reden tot ergernis, en eerder een reden tot verwondering en een onderzoekende, vragen stellende instelling zoals hierboven aangegeven. Automatisch verandert dit mijn ideeën over die ander: ik wordt meer verwachtingsvol ten aanzien van verschillen, en zal minder snel veroordelen. Dat dit de communicatie – en dus de verbondenheid tussen ons – ten goede komt, behoeft nauwelijks betoog.

Externalisatie

Van de zogenoemde narratieve stroming in de psychotherapie heb ik nog een benadering geleerd die helpt om conflicten beperkt en bespreekbaar te houden en verbondenheid te bewaren. Die benadering heet 'externalisatie van het probleem'; letterlijk: het buiten plaatsen van het probleem - namelijk buiten jezelf en buiten de ander. Niet jijzelf bent het probleem, niet de ander is het probleem, maar je hebt jezelf, de ander en daarbuiten nog het probleem.
Ik las ergens een mooi voorbeeld hiervan. Een man is met zijn echtgenote onderweg in de auto naar een bijeenkomst waar ze zullen spreken. De tijd voor de reis is krap, doordat ze onderweg al veel last van files hebben gehad. Het laatste stuk is een bochtige bergweg, met aan één zijde (overwegend de rechterzijde waar de echtgenote op uitkijkt) een steile afgrond. Er komt bovendien mist opzetten. Beide partners raken gespannen en voor ze er erg in hebben zitten ze op elkaar te vitten: “Je rijdt hier veel te snel, we lagen bijna in 't ravijn!”, “Ja, ik doe m'n best, hoor, wil jij hier soms het stuur overnemen? We moeten toch nog enigszins op tijd zijn?”, etc. Dan ziet hij een parkeerplaats en zet de auto even aan de kant. “Dit kan zo niet” zegt hij, “we zitten op elkaar te vitten terwijl het probleem daar ligt!” (hierbij wijzend op de weg en de mist). Zij werkt mee en ze praten er samen over hoe ze beiden graag levend aan willen komen maar ook zo veel mogelijk nog op tijd. En hoe ze elkaar in die strijd kunnen helpen. “Even later”, zo schreef hij, “reden we samen verder. Ik had nu 'n extra paar ogen op de weg om me te helpen de bochten en eventuele tegenliggers goed te zien en m'n vrouw voelde zich meer gewaardeerd en veiliger omdat ze wist dat we er samen aan werkten (echt ons best deden) om veilig aan te komen.” Het probleem zat niet in de ander, maar in de moeilijke omstandigheden. Vechten tegen elkaar helpt dan niet - het brengt verdere verwijdering en onverbondenheid en versterkt daarmee de gevoelens van onveiligheid. Samen vechten tegen het echte probleem helpt wél! Het versterkt onze verbondenheid en ons gevoel van verbondenheid. We voelen ons veiliger en worden alerter. De kans op een ongeluk, zoals in het voorbeeld gevreesd werd, wordt daarmee ook daadwerkelijk kleiner.

Deze benadering is zelfs toepasbaar als we geneigd zijn te zeggen dat 'dit probleem' wél in onszelf of in de ander zit. Neem de situatie dat een partner depressief is, of slordig, of wat dan ook. De ander kan het hem of haar verwijten, hij of zij kan erdoor negatief naar zichzelf gaan kijken, maar vaak helpt dat weinig. Niet te zeggen “ik bén depressief” of “ik bén slordig”, maar “depressiviteit is ons leven binnengekomen”, respectievelijk: “slordigheid is ons leven binnengekomen”, geeft een bruikbare herkadering. De 'depressiviteit' of 'slordigheid' wordt dan een 'derde persoon' of een 'ding', waarvan we kunnen nagaan wat voor relatie we ermee hebben, hoe het ons leven is binnengekomen, en hoe we het weer kwijt kunnen raken. In dat hele proces kunnen we elkaars bondgenoten zijn. Zó kunnen we leren om onze verbondenheid te versterken – zelfs (of misschien wel: juist) door de moeilijke situaties heen.

(Meer over externalisatie vindt u in het artikel: De vuilnis de deur uit!.)


Samenvattend:

In dit artikel heb ik kort enkele ingrediënten aangegeven van een communicatie-stijl die recht doet aan verbondenheid, ja die zelfs versterkt.
Verbondenheid vraagt dat we van wantrouwen en afweer vandaan sturen en dat we ons richten op ons verlangen naar intimiteit. Al onze emoties mogen een plaats hebben in een relatie, mits ingebed in liefde. Zo kan zelfs boosheid iets moois krijgen, omdat het ons helpt om voor onszelf én voor elkaar de beste wegen te zoeken. Goede assertiviteit en relatiegerichtheid kunnen ons samen helpen om ook in conflictsituaties een oplossing te bereiken die wederzijds bevredigend is, én de ander bevestigt in zijn of haar waarde en zodoende de relatie verdiept. Leren goed te luisteren en ons in te leven in de ander is hierbij een belangrijke sleutel. Ook humor en verwondering over het anders-zijn van de ander kunnen ons hierbij helpen. Als we ons realiseren dat we onderweg zijn (en dus fouten mogen maken; we zijn immers aan het leren), kunnen we gemakkelijker open staan voor de koerswijzigingen die de ander – of God door hem of haar heen – in ons leven aanbrengt. Door in conflictsituaties het probleem buiten onszelf en dus ook buiten de ander te plaatsen, kunnen we elkaars bondgenoten leren zijn in de bestrijding of behandeling ervan.
Zonder Jezus blijft het echter onmogelijk, zo niet toch wel zeer moeilijk om dit alles uit te leven. Hij wil echter het willen en werken in ons uitwerken. We hoeven daartoe maar aan te geven dat we Hem nodig hebben en zo als gewillige kinderen Zijn hulp verwelkomen.


Voetnoot:

1 vrij naar: David Augsburger, Caring Enough to Confront, i.h.b. hfdst.1: Care-fronting, the creative way through conflict, Marshall Pickering / Herald Press, UK, 1973/1980.
Augsburger's model is overigens sterk verwant aan het conflict mode instrument van Kenneth W. Thomas en Ralph H. Kilmann, beter bekend als het Thomas-Kilmann model. Zie hierover ook de Nederlandse website van Marcel A. Nieuwenhuis, 'The art of Management'.

Dankbetuiging

De schrijver is Gefke E.F. Koelbloed erkentelijk voor haar opbouwende commentaar op een eerdere versie van dit artikel, begin 2005.


terug naar de artikelen index

Literatuur en weblinks over het bovenstaande (vetgedrukte titels speciaal aanbevolen)

Boeken:

added: 2007-07-29

Keith R. Anderson, Friendships that run deep – 7 ways to build lasting relationships, Inter Varsity Press, Downers Grove, Ill, 1997; ISBN 0 8308 1966 5.

David Augsburger, Caring Enough to Confront, Marshall Pickering / Herald Press, UK, 1973/1980.

John Bowlby, Verbondenheid, Van Loghum Slaterus, NL, 1983; (vertaling, door Netty van Lookeren Campagne-Taverne, van: The Making and Breaking of Affectional Bonds, Tavistock, London / Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd., London, 1979; ISBN: 0415043263).

Jamie Buckingham, De zegen van kritiek – hoe God mensen gebruikt om ons te vormen, Gideon, Hoornaar NL, 1990 (vertaling, door Inge Verschoor-Leenhouts en Mieke Appelo, van: Coping with criticism, Logos Itl, USA, 1978).

Jerry Cook, Liefde, aanvaarding en vergeving – Hoe de gemeente aan de wereld kan laten zien wat het Lichaam van Christus is, Gideon, Hoornaar, 1982 ISBN 90 6067 215 1 (vertaling, door J.H. Cornelder, van: Love, Acceptance and Forgiveness, Gospel Lit. Int'l, USA, 1981).

Judson Cornwall & Michael S.B. Reid, Wiens liefde is het eigenlijk?, Sharon, Waddinxveen NL, 199x (vertaling van: Whose love is it anyway?, Sharon, Pilgrims Hatch Brentwood Essex GB, 1991).

Larry Crabb, Verbondenheid, Navigator Boeken / Medema, Driebergen / Vaassen, 1998 (vertaling, door Rob van Stormbroek, van: Connecting – Healing for ourselves and our relationships; a radical vision, Word Publishing, Nashville Tennessee USA, 1997).

Joni Eareckson Tada (with Bev Singleton), Friendship unlimited – how you can help a friend in need, Hodder and Stoughton, London, etc., 1987; ISBN 0-340-42504-0.

Ted W. Engstrom, De kunst van Vriendschap: het opbouwen en onderhouden van duurzame relaties, Gideon, Hoornaar, 1987; ISBN 90 6067 378 6 (vertaling door A. Pellegrom, van: The fine art of friendship: building and maintaining quality relationships, Nelson, Nashville, 1985).

Thomas Gordon, Luisteren naar elkaar – Harmonisch samenleven door een betere communicatie binnen het gezin, Tirion, Baarn NL, 1996; eerder gepubliceerd als: Luisteren naar elkaar – Problemen uitpraten en oplossen in het gezin, De Nederlandse Boekhandel, Antwerpen B / Dekker & Van de Vegt, Nijmegen NL, 1979 (vertaling, door S. Tyberg, van: P.E.T. families: problems, insights and solutions in parent effectiveness training, Effectiveness Training Itnl, Solana Beach USA, 1976/79).

Thomas Gordon, Luisteren naar kinderen – De nieuwe methode voor overleg in het gezin, Elsevier, Amsterdam/Brussel NL/B, 1984 (vertaling door R. Buitenrust Hettema-van Coevorden, van: P.E.T. Parent Effectiveness Training, Effectiveness Training Itnl, Solana Beach USA, 1970).

Jane Hansen, Marie Powers, Bestemd voor intimiteit – Gods prachtige blauwdruk voor man en vrouw, Bread of Life, Vlissingen NL, 2000; ISBN 90-75226-27-6 (vertaling door Maria J. Neeteson, van: Fashioned for Intimacy, Regal Books (Gospel Light publ.), Ventura California USA, 1997; ISBN: 0830723218).

Jack Hayford, Hunkeren naar Gods volheid, Gideon, Hoornaar NL, 1991 (vertaling door Hans Cornelder, van: A passion for fullness, Word, USA, 1990).

Judith Lewis Herman, Trauma en herstel – de gevolgen van geweld van mishandeling thuis tot politiek geweld, Wereldbibliotheek; ISBN: 90-284-1653-6 (vertaling van: Trauma and Recovery: From Domestic Abuse to Political Terror, Basic Books, Reprint edition, 1993; ISBN 0465087663; Rivers Oram Press/Pandora List edition, 1998; ISBN: 0863584047; (2001 edition: ISBN: 0863584306)).

Wim ter Horst, Liefhebben is een kunst, Kok, Kampen, 2005; ISBN 90 435 1106 4.

Joyce Huggett, Samen één – groeien in je huwelijk, Verbo-reeks, Kok Voorhoeve, Kampen, 1996; ISBN 90-297-1347-X; (vertaling, door Barbara Makkinje, van: Two into 1: Growing in christian marriage, Inter Varsity Press, Leicester, England, 1981).

Joyce Huggett, Creative conflict – how to confront & stay friends, IVP, Downers Grove Ill USA, 1984.

Joyce Huggett, Listening to Others – hearing their voice, Hodder & Stoughton, London, 1988; ISBN 0-340-64171-1.

Sue Johnson, Houd me vast – Zeven gesprekken voor een hechte(re) en veilige relatie, Kosmos, Utrecht (NL) / Antwerpen (B), 2009; ISBN 978 90 215 3598 2; ISBN-10 90 215 3598 X (vertaling, door Dic van Alkemade m.m.v. Jolanthe de Tempe en Karin Wagenaar, van: Hold Me Tight – Seven Conversations for a Lifetime of Love, Little, Brown & Company (Hachette), USA, 2008).

Brennan Manning, Kind aan huis – Verlangen naar intimiteit met God; Navigator Boeken, Driebergen; ISBN: 9076596417 (vertaling van: Abba's Child – the cry of the heart for intimate belonging, NavPress, Colorado USA, 1994).

Tom Marshall, Betere Relaties – hoe nieuwe relaties groeien en beschadigde relaties hersteld kunnen worden, Shalom Books, Putten. ISBN 90-73895-07-3 (vertaling van: Right Relationships – a Biblical foundation for making and mending relationships, Sovereign World, Chichester, GB, 1989; ISBN 1-85240-034-X). Zie ook: het hoofdstuk over vertrouwen, uit dit boek op de site van Stichting Promise.

Floyd McClung jr, Vader maak ons één, Gideon, Hoornaar NL, 1987; ISBN 90 6067 419 7 (vertaling door Inge Cassidy, van: Father make us one, 1986).

Alan Loy McGinnis, Wegen tot vriendschap, Serie Pastorale Handreiking, Voorhoeve, Den Haag NL, 1982; ISBN 90 297 0705 4 (vertaling, door J.G. Mees, van: The Friendship Factor, Augsburg, Minneapolis MN USA, 1979; ISBN 0-8066-1711-X).

Henri J.M. Nouwen, In de naam van Jezus – Over pastoraat in de toekomst, Oase - Lannoo, Tielt B, 1989 (vertaling door Margreet Stelling, van: In the Name of Jesus – reflections on Christian leadership, Crossroad, New York USA, 198x).

Henri Nouwen, Eindelijk thuis – gedachten bij Rembrandts 'De terugkeer van de verloren zoon', Lannoo, Tielt, 2000 (deze Nederlandse versie is bijgewerkt door: Evert vdr Poll; oorspronkelijke versie: The return of the prodigal son, ...., 19xx).

J. Oswald Sanders, Facing loneliness – the starting point of a new journey, Highland Books, Crowborough East-Sussex England, 1988 / Discovery House, Grand Rapids MI USA, 1990.

John Ernest Sanders, The God Who risks – A theology of providence, IVP, Downers Grove Illinois, 1998.

Paul D. Stanley, J. Robert Clinton, Connecting – The mentoring relationships you need to succeed in life, Navpress, Colorado Springs, USA, 1992. ISBN 0-89109-638-8.

Rita Steens, Menselijke Communicatie – Een zoektocht naar haar complexiteit – Werkboek, Interaktie Akademie, Antwerpen, 1993; ISBN 90-801268-1-0.

Deborah Tannen, Dat bedoelde ik niet – hoe taal relaties maakt of breekt, Ooievaar Pockethouse (Prometheus / Bert Bakker), 1995 / 1992 (vertaling door Trudy Schermer-Lodema van: That's not what I meant, USA, 1986).

Anna A.A. Terruwe, Geef mij je hand – over bevestiging, sleutel van menselijk geluk, De Tijdstroom, Lochem NL, 1972.

Anna A.A. Terruwe, Geloven zonder angst en vrees, Romen, Roermond, 1971.

Anna A.A. Terruwe, De liefde bouwt een woning, J.J. Romen & Zonen, Roermond NL, 1971.

Paul Tournier, De weg uit de eenzaamheid, Zomer en Keuning, Wageningen, ongedateerd (vertaling, door R. Bakker, van: De la solitude à la communauté, Delachaux & Niestlé, Neuchâtel / Paris, 1943/1948. Ook beschikbaar in het Engels in een vertaling door John S. Gilmour: Escape from loneliness, W.L. Jenkins / SCM Press, 1962 / Highland Books, Crowborough East Sussex GB, 1983).

John Townsend, Tussen vlucht en verlangen – Over eenzaamheid, bindingsangst en de kracht van gezonde relaties, Coconut, Almere, 2005, ISBN 90 80758655 (vertaling van: Hiding from Love (We all long to be cared for, but we prevent it by -) – How to change the withdrawal patterns that isolate and imprison you, NavPress, USA, 1991 / Scripture Press, Amersham-on-the-Hill Bucks England, 1992. ISBN 1-872059-68-6).

Ingrid Trobish, De verborgen kracht – Geworteld zijn in de zekerheid van Gods liefde, Kok Voorhoeve, Kampen NL, 1989; ISBN 90 297 0943 X; (vertaling, door Aafje Beijer, van: The Hidden Strength – Rooted in the Security of God's Love, Here's Life, San Bernardino, 1988).

Lori A. Varick, Designed for dependency – moving from emotional isolation to intimacy, Emerald Books, Lynnwood Washington USA, 1994.

Téo J. van der Weele, Zegenend Helpen – Een studie over het zegenen van hulpvragers als onderdeel van pastorale zorg, eigen uitgave van de auteur, Harderwijk NL, 1991; ISBN 90-800936-1-0.

Téo van der Weele, Vrede doet bloeien, Importantia, Dordrecht NL, 2002 (ook beschikbaar in het Engels, Duits en Fins).

Janet Geringer Woititz, Struggle for Intimacy, Health Communications, Deerfield Beach Florida USA, 1985.

Webpagina's:

Corrie Sleebos, 'Vijf manieren van reageren op elkaar en op situaties', web-artikel op de site van het Landelijk Steunpunt Pastorale Bedieningen (LSPB) van de Vereniging van Pinkster- en Evangeliegemeenten (VPE).

Maria Krysan, Kristin Moore, Nicholas Zill, Identifying Successful Families: An Overview of Constructs and Selected Measures, Child Trends Inc. / U.S. Dept. of Health & Human Services, May 1990.
Dit degelijke Amerikaanse onderzoeksrapport zegt dat de 9 belangrijkste kenmerken van gezonde gezinnen zijn:

1. frequente, open en eerlijke communicatie
2. bemoediging van individuele gezinsleden
3. commitment (trouw) aan het gezin (team-geest)
4. religieuze orientatie / geestelijk welzijn (als basis voor moraal)
5. sociale verbondenheid / openheid naar de buitenwereld
6. flexibiliteit; in staat zijn zich aan te passen
7. waardering tonen
8. duidelijke rollen
9. tijd samen (o.a. leuke dingen doen samen)

Op de EO site is er een thema-portal over communicatie, met diverse artikelen, met name over communicatie binnen het huwelijk/gezin.

Gerrit Houtman, 'Voor jezelf opkomen... mag dat?', een artikel dat ooit op de oude site van hulpverleningsorganisatie Bethesda stond (laatst geraadpleegd: 2006-04-11).

Corrie Blijdorp, 'Conflicten in je huwelijk', GMV vrouwencongres, 25 en 26 maart 2003, op de site van de gereformeerde maatschappelijke dienstverlening De Driehoek.

F.W.A. Boeckhorst, 'Genre, plot en verteller als systeemtherapeutische scharnierpunten' PDF Document.
Hoewel de hoofdboodschap van dit artikel ergens anders over gaat, heb ik het hier opgenomen, omdat deze auteur ook "Twee kernthema's in relatienarratieven" ziet: "de strijd om invloed en het verlangen naar intimiteit" (p.2).

Marshall B. Rosenberg, 'Compassionate communication: the language of the Jackal vs that of the Giraffe', webdocument.

De relatie tussen luisteren en onze dialogische natuur komt naar voren in het artikel door Barbara Krasner, 'Van monoloog naar dialoog' PDF Document, op de site van Leren over leven, Vlaamse Contextuele Hulpverlening.

David Epston, 'A format of questions for an alternative version of a problem's relationship to a couple's relationship', Gecko: a journal of deconstruction and narrative practice (Dulwich Centre Publications), Adelaide, 1997, Vol.1.

Maggie Carey & Shona Russell, 'Externalising – commonly asked questions', Int'l Jl of Narrative Therapy and Community Work, 2002, No.2.

The Nurturing Parent staff, 'Fostering healthy attachment – An interview with Dr. Karen Walant', web-artikel.

Peter Rober, 'Dissociatie, Hechting en Therapeutische Verhalen: Een casus', KERN Vzw., België.

Miek Boels, 'Van onvrijheid naar vrijheid binnen relaties' PDF document, op de website van de contextuele leerschool Leren over Leven.

Frank Baird, 'A narrative context for conversations with adult survivors of childhood sexual abuse', Progress – Family Systems Research and Therapy, 1996, Vol. 5, Encino CA: Phillips Graduate Institute, pp.51-71 PDF document. De jaarlijkse edities van dit tijdschrift waren en zullen opnieuw beschikbaar gemaakt worden via The Phillips Graduate Institute website. In de tussentijd hebben Phillips Graduate Institute – de eigenaar van de copyrights –, en de auteur, Frank Baird, vriendelijk toegestaan dit waardevolle artikel beschikbaar te maken via de internationale versie van déze website.

Carol E. Jordan, Karen Quinn, Robert Walker, 'Mental Health Intervention in Cases of Domestic Violence', Kentucky Governor's Office of Child Abuse and Domestic Violence Services.

The NACR (National Association for Christian Recovery) has a great library of very good articles (check it out! or look at my English weblinks page for more recommended articles). One of them, of particular relevance to the subject of this page is:
Dale S. Ryan, 'Relationships and Recovery'.
Two others, also by Dale S. Ryan, are: 'Theology and Recovery', and: 'On Powerlessness'.

At the site of Gift from Within, there are various articles with relevance to the subject treated here, such as:
Frank M. Ochberg, 'Understanding the Victims of Spousal Abuse'; also available in pdf format.
Angelea Panos, 'Dealing with Domestic Abuse: Lessons from Kathy'.

Het kwartaalblad Groei biedt een aantal relevante artikelen op het snijvlak van pastoraat, omgaan met jeugdtrauma's, en de verbondenheid met God beleven (ooit stonden deze op Internet). O.a.:
Henri Nouwen, 'Een leven zonder lijden is niet mogelijk' - enkele citaten uit één van Henri Nouwen's boeken;
Ella-Maria van Blijderveen, "Here, ik kan er zelf niet uitkomen - komt U er maar in" - een interview met ds Dick van Keulen;
Dick van Keulen, 'Jezus hanteert Vaders zakdoek' - over verdriet en blijdschap, 'Jezus is Gods Model van de nieuwe mens', 'De Bijbel is geen boek dat je naar de mond praat', 'Voor Jezus is mijn verleden geen verleden tijd', 'Het dwaze en zwakke uitverkoren' - Ruil je on-leven in voor Zijn heerlijke leven in jou, en 'Het priesterlijke gebed van de gemeente'.

Kathy Steele, Onno van der Hart, Ellert R.S. Nijenhuis, 'Dependency in the Treatment of Complex Posttraumatic Stress Disorder and Dissociative Disorders', Jl of Trauma and Dissociation, 2 (4), p.79-116.

CARE Inc. - a christian organisation for Consulting, Advocacy, Resources and Education in the area of helping the wounded (according Isaiah 61) – specially those who survived Satanic Ritual Abuse.
Among several others, they feature an article: 'The cost of true service to Christ', explaining how communication, connection and comfort are essential ingredients in standing alongside a survivor of severe abuse.

A useful 3-page text for use in meditation and prayer, I found under the heading: 'Moving Deeper into a Biblical Lifestyle', with the title: 'From Whence We Came: Sin, Cross, and New Identity' PDF document.

In the Discipleship Journal of the USA Navigators, I found the following worthwhile articles related to communication (some relate to communication in marriage but lend themselves easily to communication in other spheres):
"We Talk... But We Don’t Communicate!" – What to do when it seems like your spouse is speaking a different language; by Lorraine Pintus (Issue 82, July/Aug 1994).
"Why Did I Say That?" – The quality of our words matches the condition of our hearts; by Jerry Harvill (Issue 56, Mar/Apr 1990).
Communicating With Skill – just a very brief note with five important clear communication skills to develop (Issue 101, Sept/Oct 1997).
The Strength Of Friendship – Christian friendship can be one of life’s most joyful and rewarding experiences; when two friends focus on pleasing the Lord, the Holy Spirit begins a work that flows into their friendship; if both friends are growing spiritually, intent on following God and doing his will, they will build a strong and lasting friendship characterized by these key elements: spiritual stimulation, prayer, accountability, encouragement, helping and serving, having fun, and teamwork in spiritual battle; by Jerry and Mary White (Issue 11, Sept 1982).
The Secret Of An Attractive Life – Have you ever noticed how some people possess a charisma that draws people to them? from chapter eleven of Friends and Friendship: The Secrets of Drawing Closer (NavPress, 1982), by Jerry and Mary White (Issue 11, Sept 1982).
Closer Than A Brother – Those who take the risks necessary for intimate friendship gain a treasure that will transform their lives; by Paul Thigpen (Issue 54, Nov/Dec 1989).
Relationships On The Run – It’s not easy to form intimate bonds in today’s world – but it is possible; by Frances J. White (Issue 54, Nov/Dec 1989).
How 'Intimacy' Almost Ruined Our MarriageMyths about intimacy can destroy the closest marriage; by B. Thomas Haygood (Issue 54, Nov/Dec 1989).
Intimacy: A Realistic Approach – What does marital intimacy really look like? by Gloria Okes Perkins (Issue 54, Nov/Dec 1989).
The 'Intimacy' Trap – Explaining the limitations of intimacy as we cannot be 'intimate' with everybody; by Richard A. Fowler (Issue 25, Jan 1985).
"Why Can’t She Be More Like Me?" – Do you and your spouse feel like the 'odd couple'? by Jack and Carole Mayhall (Issue 64, July/August 1991).
How To Keep The Weeds Away – Good relationship principles (learned through sensitivity, wisdom, and tears and heartache) demonstrate their true power when blended into the way a husband and wife treat each other; by Jim And Jeri White (Issue 14, Mar 1983).
If Your Brother Sins Against You – What’s the biblical response toward those who offend you? by Beverly Caruso (Issue 96, Nov/Dec 1996).
Is Anyone Listening? – A few very thought-provoking miniature stories confronting the way we usually don’t listen; by Corinne Hamada Holmquist, with an extensive quote from Time Lurches On; by Ralph Schoenstein (Issue 70, July/Aug 1992).
Journey To Adelphos – One Man’s Walk – Adelphos is brotherhood – the place where brothers live. There, at the end of a hard road, life is found, and the shameful self forgotten; by Geoff Gorsuch (Issue 14, Mar 1983).
Listening Repaired – Good listeners make good friends; by Kathleen Miller (Issue 128, March/April 2002).
Making A Marriage A Rewarding Relationship - We're naturally self-centered, so a marriage can succeed only if we work at it; by Elven Smith (Issue 3, May/June 1981).
Marriage with a Mission – Why has God called you together as a couple? by Kevin and Karen Miller (Issue 121, Jan/Feb 2001).
God Loves People. Do You? by Mike Kotecki (Issue 9, May 1982).


home   of  terug naar de artikelen index

Meer informatie of suggesties

Voor meer informatie, of uw reactie op het bovenstaande, kunt u contact met me opnemen via e-mail: andre.roosma@12accede.nl.

Bedankt voor uw belangstelling!

© André H. Roosma, Accede!, Zoetermeer, 2003-08-11 / 2020-05-22; alle rechten voorbehouden.